Tận dụng hành động của thành phố để tăng trưởng xanh

Giới thiệu:

Diễn đàn Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh 2023 với chủ đề “Tăng trưởng xanh – Hướng tới Net Zero” là một cột mốc đặc biệt quan trọng. Tăng trưởng xanh và phát triển bền vững không chỉ là những thành phần chính trong chiến lược phát triển quốc gia và địa phương mà còn là những ưu tiên thiết yếu nếu chúng ta muốn đạt được tham vọng của Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển bền vững và Thỏa thuận Khí hậu Paris.

Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương không đi đúng hướng để đạt được bất kỳ Mục tiêu Phát triển Bền vững nào. Phân tích ESCAP chỉ ra rằng với tốc độ hiện tại, khu vực này sẽ bỏ lỡ 90% trong số 118 mục tiêu SDG có thể đo lường được vào năm 2030 trừ khi các hành động được đẩy nhanh. Mặc dù hiện tại không có SDG nào ở mức cần thiết trong Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển bền vững, nhưng Hành động vì khí hậu (SDG 13) thực sự đang thụt lùi.

Hiện đã rõ ràng rằng các thành phố đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được Chương trình nghị sự 2030 và đẩy nhanh hành động về khí hậu. Quả thực, ít nhất 2/3 mục tiêu SDG đòi hỏi một số hành động ở cấp độ địa phương hoặc sự tham gia của các bên liên quan ở địa phương. Ở châu Á-Thái Bình Dương, việc các thành phố của chúng ta đang phát triển như thế nào đặc biệt quan trọng, vì quá trình đô thị hóa nhanh chóng đang thúc đẩy mức tiêu thụ năng lượng và khí thải, làm tăng lượng rác thải, góp phần gây ra tắc nghẽn và ô nhiễm.

Những thách thức này xuất hiện trong bối cảnh các cuộc khủng hoảng đa dạng và liên kết với nhau mà các thành phố phải đối mặt. Ngoài những tổn thương về khí hậu thường xuyên xảy ra ở các thành phố trong khu vực của chúng ta, hậu quả của đại dịch COVID-19 có lẽ cũng thấy rõ nhất ở các khu vực thành thị, nơi có những tổn thương lâu dài, từ nhà ở giá phải chăng, khả năng tiếp cận các dịch vụ cơ bản và chăm sóc sức khỏe cho đến các cơ hội kinh tế và sự bất bình đẳng ngày càng bộc lộ rõ hơn, đồng thời những sự đóng của đã hạn chế các nguồn lực cần thiết để khắc phục những khoảng trống về cơ sở hạ tầng hiện có.

Nhiều thành phố ở châu Á thường xuyên bị ghi nhận là một trong những nơi có chất lượng không khí tồi tệ nhất thế giới, khiến sức khỏe và đời sống của người dân thành thị chiếm đa số trong khu vực gặp nguy hiểm, đồng thời làm suy yếu tiến bộ kinh tế và xã hội trong nhiều thập kỷ. Ô nhiễm cũng lan sang các tuyến đường thủy và đại dương trong khu vực, với ô nhiễm nhựa – hầu hết phát sinh ở các thành phố – hiện là một cuộc khủng hoảng môi trường đe dọa sinh kế và lương thực.

Với việc các thành phố trong khu vực dự kiến sẽ mở rộng thêm hơn 1 tỷ người vào năm 2050, giờ là lúc phải cam kết đô thị hóa phải được quản lý tốt hơn để xây dựng khả năng phục hồi và đảm bảo tăng trưởng đô thị trong tương lai một cách bền vững. Để làm được điều này đòi hỏi tất cả các thành phố phải tập trung vào bốn lĩnh vực chuyên đề chính: Quy hoạch đô thị và lãnh thổ; Khả năng phục hồi đô thị; Chuyển đổi kỹ thuật số đô thị; và Tài chính đô thị.

Quy hoạch đô thị và lãnh thổ

Nhiều thách thức khó khăn nhất mà các thành phố trong khu vực phải đối mặt xuất phát từ việc thiếu quy hoạch đô thị hướng tới tương lai. Cơ sở hạ tầng không đủ để đáp ứng nhu cầu định cư ngày càng tăng – cả chính thức và không chính thức – dẫn đến khả năng tiếp cận nước sạch và vệ sinh bị hạn chế. Việc thiếu quy hoạch giao thông đô thị và hệ thống giao thông công cộng kém dẫn đến tắc nghẽn phương tiện, ô nhiễm không khí, hạn chế việc làm và khả năng tiếp cận dịch vụ. Hệ thống quản lý chất thải rắn không đầy đủ và các cơ hội áp dụng các phương pháp tiếp cận tuần hoàn và sáng kiến 3R để giảm chất thải bị bỏ lỡ liên quan trực tiếp đến vấn đề ô nhiễm ngày càng gia tăng. Việc khai thác quá mức nước ngầm tạo ra hiện tượng sụt lún đất, một mối đe dọa hiện hữu đối với nhiều thành phố khi chúng tiếp tục chìm xuống trong khi mực nước biển tiếp tục dâng cao, khiến các cộng đồng dễ bị tổn thương cũng như vô vàn các tài sản văn hóa và vốn phải chịu các rủi ro cực độ.

Để vượt qua những thách thức này đòi hỏi phải tập trung vào quy hoạch và chính sách đô thị để hiện thực hóa lợi ích của các thành phố an toàn, bền vững và đáng sống. Một môi trường chính sách thúc đẩy quy hoạch đô thị mang tính chuyển đổi và linh hoạt đòi hỏi sự tham gia của tất cả các cấp chính quyền và các bên liên quan. Sự phát triển tổng hợp, nhỏ gọn và đa mục đích, được hỗ trợ bởi giao thông công cộng sẽ làm tăng khả năng di chuyển tích cực, đồng thời giảm thiểu các nguồn lực – thiên nhiên, nhân lực và tài chính – cần thiết cho hoạt động hiệu quả của các thành phố.

Quy hoạch đô thị mạnh mẽ và tích hợp cung cấp nền tảng cho chính quyền địa phương và quốc gia đạt được nhiều mục tiêu phát triển và tận dụng những đổi mới và công nghệ mới nổi để đảm bảo một tương lai bền vững hơn. Sự tập trung rõ ràng vào các giải pháp xanh, bao gồm năng lượng sạch, giao thông và quy hoạch nhằm nâng cao tính tự nhiên ở các khu vực đô thị sẽ tạo ra một môi trường lành mạnh hơn cho người dân.

Khả năng phục hồi đô thị và hành động vì khí hậu

Nói chung, kể từ năm 2012, khu vực Châu Á – Thái Bình Dương đã chiếm hơn 50% lượng phát thải khí nhà kính hàng năm của thế giới. Trong thập kỷ 2010-2020, lượng khí thải từ châu Á-Thái Bình Dương đã tăng hơn 25%, phản ánh nhu cầu năng lượng ngày càng tăng – chủ yếu vẫn được tạo ra thông qua nhiên liệu hóa thạch – trùng hợp với quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh chóng trên toàn khu vực. Vì vậy, các thành phố không thể vắng mặt trong mọi nỗ lực chuyển đổi sang một tương lai ít carbon. Thật vậy, những cam kết mà nhiều quốc gia đã đưa ra thông qua Đóng góp do Quốc gia Tự quyết, và rộng hơn là để đạt được net-zero (phát thải bằng không) vào năm 2050 sẽ đòi hỏi phải phát triển các thành phố có lượng carbon thấp.

Để xây dựng khả năng phục hồi và đương đầu với khủng hoảng khí hậu, cộng đồng địa phương phải tham gia nhiều hơn vào hành động về khí hậu. Đẩy nhanh quá trình phát triển nhỏ gọn và các phương pháp tiếp cận ít carbon, bao gồm các tòa nhà tiết kiệm năng lượng và giao thông công cộng hiệu quả, có thể là một bộ phận của các chiến lược về khí hậu. Việc chuyển sang các nguồn carbon thấp trong quá trình phát triển đô thị trong tương lai sẽ giúp thay đổi lộ trình từ tăng lượng khí thải sang hỗ trợ các mục tiêu không phát thải.

Nhưng những nỗ lực giảm nhẹ không phải là ưu tiên duy nhất. Nhiều thành phố trong khu vực, đặc biệt là các cộng đồng ven biển, rất dễ bị tổn thương trước tác động của biến đổi khí hậu, bao gồm lũ lụt do lốc xoáy và mực nước biển dâng cao. Một số thành phố tương tự đang bị chìm do sụt lún đất xuất phát từ việc quy hoạch kém và quản lý nước ngầm có nhiều bất cập.

Các giải pháp dựa vào thiên nhiên và khả năng thích ứng dựa vào hệ sinh thái đô thị mang lại cơ hội lớn cho các thành phố đang phải đối mặt với các mối đe dọa từ biến đổi khí hậu. Hiện có vô số giải pháp và ở nhiều quy mô, từ cơ sở hạ tầng xanh đến nông nghiệp đô thị, cải tạo bờ sông tự nhiên đến hành lang hoang dã đô thị, v.v. Các phương pháp tiếp cận bền vững và tuần hoàn hơn trong quản lý nước, bao gồm thu hoạch nước mưa cũng có thể đảm bảo rằng sự phát triển không dẫn đến cạn kiệt tầng ngậm nước, góp phần gây ra sụt lún đất.

Chuyển đổi kỹ thuật số đô thị

Đổi mới kỹ thuật số có tiềm năng lớn để các thành phố thúc đẩy hơn nữa hành động về khí hậu và xây dựng khả năng phục hồi. Đặc biệt trong lĩnh vực giao thông, quản lý và quản lý năng lượng cũng như dịch vụ công, các giải pháp kỹ thuật số ở các thành phố có thể tăng cường sự tham gia của người dân và cho phép quản lý tài nguyên hiệu quả. Các chính sách về thành phố thông minh toàn diện và lấy con người làm trung tâm có thể nâng cao tính bền vững và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng phải được hỗ trợ bằng việc xây dựng năng lực để khắc phục tình trạng thiếu hiểu biết về công nghệ kỹ thuật số và đảm bảo rằng việc tiếp cận các ứng dụng kỹ thuật số không để bất kỳ ai bị bỏ lại phía sau.

Về vấn đề này, chuyển đổi đô thị kỹ thuật số phải bao gồm việc giải quyết các nhu cầu về cải cách pháp lý, quy định và quyền riêng tư dữ liệu. Các hướng dẫn về thành phố thông minh cấp khu vực và quốc gia nhằm cung cấp một môi trường chính sách rõ ràng có thể khuyến khích đầu tư của khu vực công và tư nhân vào cơ sở hạ tầng CNTT cần thiết, hỗ trợ các doanh nhân và người khởi nghiệp cũng như thu hút người dân tham gia vào các đổi mới như cung cấp thông tin từ cộng đồng (ví dụ: báo cáo các điểm nóng ô nhiễm, thông tin lũ lụt thời gian thực). Chính quyền địa phương và quốc gia cũng phải xem xét cách xây dựng năng lực để sử dụng dữ liệu và thông tin tiên tiến hơn, chẳng hạn như hình ảnh vệ tinh và viễn thám, để giám sát ô nhiễm không khí đô thị và lũ lụt cũng như giảm thiểu rủi ro lâu dài.

Công nghệ thành phố thông minh cho phép hoạt động của thành phố hiệu quả hơn, chẳng hạn như nhu cầu năng lượng của các tòa nhà thành phố, dịch vụ cấp phép điện tử và trực tuyến, quản lý dòng chất thải và hỗ trợ tái chế cộng đồng cũng như các ứng dụng giao thông công cộng khác nhau, cùng nhiều ứng dụng khác. Những công nghệ như vậy có tiềm năng đáng kể trong việc giảm lượng khí thải và tạo ra các cộng đồng sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn, thúc đẩy các cơ hội kinh tế tuần hoàn.

Tài chính đô thị

Hiện thực hoá được nhiều lợi ích của thành phố bền vững đòi hỏi khả năng tài trợ cho nhu cầu phát triển và cơ sở hạ tầng một cách bền vững. Cho dù chiến lược tài chính của địa phương dựa vào doanh thu từ nguồn tự có, chuyển giao liên chính phủ, tài trợ bằng nợ hay hỗ trợ phát triển, tất cả các cộng đồng đều phải xem xét các cải cách tài chính và nguồn lực cần thiết để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của địa phương. Tác động của đại dịch ở nhiều thành phố đã làm giảm doanh thu của địa phương, đồng thời làm gia tăng khoảng cách về cơ sở hạ tầng và làm tăng nhu cầu về dịch vụ đô thị và nhà ở giá rẻ. Đồng thời, nhu cầu đòi hỏi các thành phố phát triển các giải pháp về khí hậu ở địa phương và xây dựng khả năng phục hồi của đô thị để hỗ trợ các chiến lược khí hậu quốc gia tạo ra một thách thức về nguồn lực cần phải vượt qua thông qua các cách tiếp cận sáng tạo đối với tài chính đô thị.

Để đề phòng những cú sốc và căng thẳng trong tương lai, chính quyền địa phương sẽ cần mở rộng và đa dạng hóa nguồn thu ngân sách địa phương để đầu tư vào nhà ở, cơ sở hạ tầng, chăm sóc sức khỏe và các dịch vụ đô thị cơ bản. Điều cần thiết là phải tối ưu hóa việc thu thuế tài sản, tạo ra hệ thống thuế địa phương hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và khuyến khích thu hút doanh nghiệp và mở rộng cơ sở thuế, đồng thời khám phá các quan hệ đối tác công tư đổi mới nếu khả thi. Đồng thời, cần có các khuôn khổ rõ ràng về chuyển giao liên chính phủ để đảm bảo rằng việc phân bổ nguồn lực đầy đủ được triển khai nhằm hỗ trợ hiệu quả và công bằng cho các cộng đồng – lớn và nhỏ – nhằm đáp ứng nhu cầu địa phương.

Để tối ưu hóa tiềm năng của các thành phố trong việc thực hiện hành động về khí hậu tại địa phương và tham vọng net zero (phát thải bằng không), môi trường chính sách hỗ trợ tài chính đô thị thích ứng với khí hậu nhằm chuẩn bị cho các thành phố và giảm thiểu tính dễ bị tổn thương trước các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt là rất quan trọng. Các cơ chế tài chính đổi mới, bao gồm trái phiếu xanh, quỹ khí hậu tổng hợp và quan hệ đối tác công tư, có thể cho phép các thành phố Đầu tư vào năng lượng tái tạo, cơ sở hạ tầng tiết kiệm năng lượng, giao thông xanh và phát triển đô thị nhỏ gọn. Sự liên kết theo chiều dọc mạnh mẽ hơn của các hành động và đầu tư về khí hậu sẽ thúc đẩy đạt được các mục tiêu bền vững lâu dài, đồng thời tạo ra các cộng đồng đô thị kiên cường hơn.

Kết luận

Khi quá trình phục hồi tiếp tục diễn ra, sẽ có những cơ hội lớn cho những chuyển đổi đô thị nhằm thúc đẩy các thành phố toàn diện, kiên cường và bền vững hơn. Các khu vực đô thị phải tham gia để giúp dẫn dắt quá trình chuyển đổi sang phát triển ít carbon và lượng phát thải ròng bằng không (net zero), đồng thời sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn và thúc đẩy các phương pháp tiếp cận tuần hoàn trong các lĩnh vực và sinh kế. Quản trị đa cấp, bao gồm chính quyền trung ương, chính quyền địa phương và người dân, là yếu tố then chốt giúp tất cả các bên liên quan có thể góp phần hiện thực hóa những nguyện vọng đó. Lập kế hoạch là điều cơ bản nếu cộng đồng muốn trở nên kiên cường trước những cú sốc và căng thẳng trong tương lai, đồng thời công nghệ có thể được tận dụng để nâng cao hiệu quả và thu hút người dân. Xây dựng năng lực tài chính và thể chế để đảm bảo rằng các hành động của địa phương dẫn đến quản lý phát triển tốt hơn có vai trò rất quan trọng đối với một tương lai đô thị bền vững.

Về tác giả :

CURT GARRIGAN

• Trưởng Phòng Phát triển Đô thị Bền vững Ủy ban Kinh tế và Xã hội Liên hợp quốc cho Châu Á và Thái Bình Dương (UN-ESCAP)
• Trong vai trò Trưởng Phòng Phát triển Đô thị Bền vững của UN-ESCAP, ông đã đóng góp vào những nỗ lực của ESCAP để thúc đẩy các giải pháp đô thị bền vững ở các thành phố trên khắp các khu vực.
• Ông đã làm việc bảy năm tại UN Environment ở Paris, Pháp, với tư cách là Điều phối
  viên của Sáng kiến Xây dựng và Khí hậu Bền vững và là Quản lý Chương trình Thành phố và Xây dựng.
• Trước khi gia nhập hệ thống Liên hợp quốc, ông Garrigan đã phục vụ hơn 22 năm trong các vai trò hoạt động và quản lý cho Thành phố Nashville, Tennessee, Hoa Kỳ, bao gồm Phó Thị trưởng, Giám đốc Công viên và Điều phối viên Hạ tầng và Kế hoạch cho Đội Phục hồi sau Lũ lụt của thành phố.
• Ông Garrigan tốt nghiệp Cử nhân Khoa học Kiến trúc tại Đại học Temple ở Philadelphia, và có Chứng chỉ Nghiên cứu Cao cấp về Ngoại giao Môi trường từ Đại học Geneva1.